Ganga grýlu longu í januar

Flaggskrýddur Torbas fyri umleið tveimum árum síðani.
KYSTMAGASINET

Ásannast má at 2016 sum heild hevur roynst stak væl fyri fiski- og alivinnnuna, hóast óvissa kastar skuggar yvir framtíðar útlit, og vinnan stúrir fyri at ein hóttandi grýla skjótt fer at trína fram: uppboðssøla av øllum fiskirættindum.

Ongantíð í søguni hava føroyingar sum nú havt viðgongd í útflutningi av fiskavørum, og 2016 stendur til at sláa øll met frá farnum árum. Tøl frá Hagstovu Føroya vísa at hesin útflutningur teir fyrstu 10 mánaðirnar í ár fór langt upp um tær 5,384 milliardir krónur í virði sum avskipað varð fyri tíðarskeiðið januar-oktober 2015. Talan er tilsamans um eina øking upp á 993 milliónir kr. fyri hetta 10-mánaða tíðarskeiðið í ár samanborið við í fjør. Av teimum 6,181 mia. kr. sum útflutt er fyri í januar-oktober 2016, stendur alifiskur næstan fyri helvtini, meðan uppsjóvarfiskur umboðar millum ein fjórðing og ein fimting, og botnfiskur íroknað flundrufisk millum ein fimting og ein sættapart; restin er annað, herundir skeljafiskur.

Sjálvandi verður latið væl at innan tær vinnur ið hava staðið seg so væl. Lønirnar hava eisini verið góðar og greitt er at nógv avleitt virksemi er, og tað samlaða búskaparliga avkastið av øllum hesum er trivaligt. Hinvegin er óvissan í mun til tað vinnupolitiska umhvørvið samstundis vaksin til eina marru sum ikki kann annað enn spenna bein fyri langtíðar planlegging og forða fyri endurnýgging av fiskiflotanum.

Ein sólskinssøga her er tó keypið hjá Framherja av nótaskipinum Torbas úr Noregi, sum kemur inn í flotan fyri Høgaberg. Talan er um nýggjasta skip í uppsjóvarflotanum, bygt fyri umleið tveimum árum síðani, optimerað til at fáa hægstu dygd, og hægsta prís, burtur úr makreli, nakað ið krevur atgongd til marknaðir sum Japan, har norðmenn leingi hava staðið sterkir.

Brotin egg ella breiða semju

Ávaraði um snávingarsteinar: Jógvan Mørkøre.
MARIA OLSEN PHOTO

Álitið frá ‘Nýskipanarnevndini’ fekk kanska minni tyngd enn upprunaliga ætlað og møtir nú kapping — men útlitini fyri breiðari semju um fiskivinnu nýskipan tykjast brádliga bjartari, treytað av góðum stevi og umhugsni á fleiri síðum.

Longu tá tann sokallaða ‘Nýskipanarnevndin’ tíðliga í oktober legði fram sítt álit til Høgna Hoydal fiskimálaráðharra um nýskipan av karmunum kring ta føroysku fiskivinnuna, var greitt at talan ikki kundi vera um nakað beinleiðis uppskot um lóggávu sum annars ætlað tá arbeiðsbólkurin varð sjósettur fyri minni enn einum ári síðani.

Meðan Landsstýrið tykist hava havt í hyggju at fáa øll føroysk fiskirættindi seld umvegis eina miðsavnaða uppboðssølu — yvir høvdið á fiskivinnuni og einum stórur parti av veljarafjøldini — bendir tó eitt og annað á at kósin kortini nøkulunda smidliga kann verða broytt nakað, soleiðis at sleppast kann undan einari annars óundansleppandi konfrontatión sum kann koma til at kosta ikki bara politiskt men eisini samfelagsliga og búskaparliga.

Tann íkomna trupla støðan fekk Jógvan Mørkøre samfelagsfrøðing at rópa varskó herfyri. “Hvørja lagnu tað fær sum kemur frá nevndini eigur tú at vera skeptiskur yvirfyri,” viðmerkti hann í blaðnum Sjógvur & Fólk sum kom út um mánaðarskiftið oktober-november, “eftirsum hon heilt týðiliga ikki vil kennast við sítt egna barn.”

Samfelagsfrøðingurin sipaði til Nýskipanarnevndina og hennara frágreiðing til fiskimálaráðharran. Spurdur um hvat ið roknast kann við fer at henda víðari, segði hann: “Kanska liggur svarið í skiftistíðini sum nevndin opererar við: at tað verður byrjað í lagaligheit — og síðani verður lagt upp til eina opna politiska eftirmeting, har tilmælið frá vinnuni til ta tíð verður avgerandi fyri um farast skal víðari eftir Hoydals leistinum. Tað kundi hóskandi verið eitt hálvt ár fyri komandi val. Ella um uppboðssølan skal sleppast. Finst eingin semja so verður tað valtemaið; so verður valið at gera av hvat ið síðani skal henda.”


Fugl ella fisk?

Men nú kom so eitt nýtt politiskt útspæl sum í teoriini kann gerast bjargingarlína fyri møguligar royndir at fáa í lag breiða semju um eina nýskipan av fiskivinnuni. Á tíðindafundi tann 28. november presenteraði ein av teimum stóru andstøðuflokkunum í Løgtinginum eitt “Uppskot um fiskivinnunýskipan” — og yvirhálaði sostatt bæði landsstýrissamgonguna og restina av andstøðuni. Bárður S. Nielsen, formaður Sambandsfloksins, og Magni Laksáfoss, næstformaður, vístu á at verandi lóg um vinnuligan fiskiskap stendur til at fara úr gildi við árslok 2017, og at vinnan hevur bíðað alt ov leingi eftir greiðari politiskari útmelding.

Tveir frøðingar á djúpum vatni

Stýrimaður á brúnni umborð á uppsjóvarskipi.
MARIA OLSEN PHOTO

Meðan búskaparfrøðiligir ideologar servera útvatnaða súpan í Dimmu uttan stórvegis av ítøkiligum at bíta í, kemur blaðið Sjógvur & Fólk út á triðja sinni, pakkað við innlitum av áhuga fyri samfelagið og fiskivinnuna — munur er á.

Tað var ein undarliga tóm kensla sum sat eftir aftan á skjótan gjøgnumlestur av greinini “Alternativt uppskot um fiskirættindamarknað fyri Føroyar” (Dimma.fo 23/10-2016) eftir Hermann Oskarsson og Jóannes Jacobsen, sum báðir eru búskaparfrøðingar. Greinin er sum so ikki illa skrivað men inniheldur millum lítið og einki, annað enn ideologiska talu um “rættvísi” og “frælsi” við luftigum sukri á. Ein trupulleiki er at búskaparfrøðingarnir halda seg ikki innan fyri fakligt mark men vandra og vassa út har teir ikki grynna. Úrslitið sæst aftur í mangli upp á substans og innlit í tey veruligu viðurskiftini sum gera seg galdandi fyri fiskivinnuna.

At talan er um naknan retorikk og lítið annað kemur eisini til sjóndar í melodramatiskum ella propagandistiskum orðingum sum “framíhjárættur fram um øll onnur,” “úrvalt lið av einstaklingum” og hvørt av sínum, við “rættvísi” tveittum inn aftur og aftur, uttan at hugtakið verður greinað.

At rættvísi er eitt sera stórt og klassiskt hugtak sum umfatar so mangt í tilveruni, er ein heilt onnur søga. Sambandið millum rættvísi og tørv varierar jú stórliga í mun til hvørja einstaka situatión sum talan kann vera um í ymiskum samanhangi og tey viðurskifti og tær umstøður sum til eina og hvørja tíð gera seg galdandi har. Summi hava jú størri tørv enn onnur á onkrum øki — og øvugt á onkrum øðrum øki. Eitt sterilt postulat um at øll skulu bókstaviliga hava tað sama hevur einki við rættvísi at gera; tí atlit má jú takast til tíðarlinju og allar aðrar væl etableraðar meginreglur. Hvat ið er etiskt ídag kann vera óetiskt ímorgin av tí at umstøður broytast, og filosofar sum Aristotiles og onnur hava jú skrivað hópin um evnið. Retoriskt kann man spyrja her, nær eru Oskarsson og Jacobsen blivnir serfrøðingar í spurningum um rættvísi?

Seiðaberg og smábátar
Fyri uttan at hava búskaparfrøðinga heiti sum felags hava teir báðir strongt á leingi fyri at innføra tað teir kalla “marknaðargrundaða” nýskipan av einari fiskivinnu sum hvørgin teirra kortini tykist hava stórvegis yrkisligan, virkisbúskaparligan ella samfelagsligan áhuga í.

“Varandi undirtøka fyri eini fiskivinnuskipan í Føroyum fæst bert, um tann breiði meirilutin av fólkinum heldur hana vera rættvísa,” innleiða teir sína talu. Ein slík sjálvfylgja skal seta tónan við “rættvísi” sum lyklaorði, í einum ella øðrum týdningi, sum vit tó einki fáa at vita um. Tað skal vera innforstaðið, innbygt uttan spurningar, skilst.

Rundvelting um nýskipan

Partrolandi nótaskip pumpa inn eitt hál.
MARIA OLSEN PHOTO

At gjøgnumtvinga eina uppboðssølu av øllum fiskirættindum er óðamannaverk og politiskt órealistiskt; tankin um kvotur sum privat ogn møtir eisini mótstøðu, og fiskidagaskipanin fær somuleiðis toyggið í ruðuleikanum — so hvat vilja vit?

Nú frágreiðingin frá tí sokallaðu Nýskipanarnevndini hjá Fiskimálaráðnum skal leggjast fram aftaná at høvuðs niðurstøðurnar hjá nevndini herfyri vórðu almannakunngjørdar, stendur greitt at stór ørkymlan valdar um hvørjir ítøkiligir karmar kunnu væntast at koma í gildi fyri høvuðsvinnuna — um tað yvirhøvur eydnast í næstum at finna neyðugar semjur ið kunnu leggja lunnar undir eina varandi loysn.

At mong mótstríðandi sjónarmið gera seg galdandi er einki at siga til í einum landi har fiskivinnan fyllir so nógv sum hon ger, bæði búskaparliga, samfelagsliga og mentanarliga, og tískil eisini politiskt. Ikki tess minni kann tað hava avgerandi týdning fyri menningina og gongdina í samfelagnum at arbeitt verður skynsamt fyri at tryggja breiða semju um hvat ið skal gerast við karmarnar um vinnuna.

Her man ein tann størsti trupulleikin síggjast aftur í tí almenna kjakinum, og sannlíkt eisini í tí vinnupolitiska arbeiðinum: leysir og fastir endar fløkjast saman í sovorðnan mun at málsetningar gerast ógreiðir og grundleggjandi spurningar venda í allar ættir.

Hesin ambivalensur kom týðiliga fram undir ráðstevnuni “Fyrimunir og vansar við fríari uppboðssølu,” sum útvarpsrásin R7 skipaði fyri í Runavík tann 1. september.

Eitt hav av ymiskum sjónarmiðum og vinklum kom fram undir ráðstevnuni, har bæði útlendskir og føroyskir frøðingar høvdu framløgur — Magni Laksáfoss: Týdningurin fiskivinnan hevur fyri búskapin, og veiðuhagtøl frá ár 1750 til ár 2000; Johnny í Grótinum: Frágreiðing um arbeiðið hjá nýskipanarbólkinum; Gary D. Libecap: Fyrimunir við ‘grandfathering’; Osmund Justinussen: Hvussu veðrið ávirkar fiskiskap; Jón Kristjánsson: Fiska meðan fiskur er; Martin Paldam: Kappingarføri og tilfeingisrenta; og Charles R. Plott: Hvussu kann ein uppboðssøla skipast.


Grandfathering 99 – 1 Uppboð

Johnny í Grótinum fekk sum formaður í Nýskipanarnevndini m.a. ein spurning um og hvussu tað ávirkar arbeiðið hjá nevndini at so at siga øll fiskivinnan er hart og greitt ímóti at teirra rættindi skulu seljast á uppboði.

“Nú er uppboðssøla eitt experiment á pappírinum fyri tað mesta,” innleiddi Tórheðin Jensen, frá Varðanum, sín spurning. “Tað er prøvað onkustaðni, og har tað er prøvað, har hevur vinnan hvørja ferð verið púrasta ímóti, og tað eru gingin eini tvey til trý ár, so er tað steðgað tí tað gekk ikki. Eg kenni ikki ein fiskimann sum er fyri uppboðssølu, eg kenni ikki eitt manningarfelag sum er fyri uppboðssølu, og eg kenni ikki ein reiðara sum er fyri uppboðssølu. Eg kenni nógvar politikarar og so framvegis sum eru fyri uppboðssølu. Metir tú at tað hevur nakað at siga fyri succesina av tí sum tú roynir at snikka saman?”

Eitt er at biðja lova sær við, eitt annað at vita hvat man vil

Anonymur telvari.
SHUTTERSTOCK

Flest allir føroyingar munu vilja loyva so mongum sum møguligt av sínum landsmonnum at taka lut í fiskivinnuni; summir fortalarar fyri hesum ríða tó á fleiri hestum — teir siga seg vilja hava fleiri fyritøkur við men kortini ikki.

Javnan hoyrast argument fyri at vit í Føroyum mugu síggja til at fleiri sleppa framat at virka í fiskivinnuni. Hetta argumentið er ofta ringt at afturvísa — fáur vil hava sitandi á sær eitt stempul sum talsfólk fyri miðsavnan av øllum virðum í vinnulívinum og samfelagnum. Steðga vit kortini á og hyggja nærri eftir hvat ið veruliga verður sagt í mun til hvat ið málið snýr seg um í praksis, so lýpur ketan gjarna skjótt av hjá teimum ið súkkla á leistum aftan á einari hvørvisjón.

Umvegis Kringvarpið og aðrar rásir, ikki minst sosialar miðlar so sum Fjesbókina, hevur ikki sjáldan verið kjakast um fiskivinnunýskipan og ætlaða uppboðssølu av fiskirættindum. Nógv av tí sum kemur fram er neyvan vert at endurgeva her, og tó kann onkuntíð tørvur vera á tí. Tað ber sum vera man ikki altíð til at liggja flatur í luftini tíðliga og síðla fyri at lira av ein stríðan streym av kvikliga orðaðum svarum til høgt skúlaðar kjakarar sum upp í saman tveita um seg við pástandum av ymiskum slag.

Herfyri var ein av yndisfrøðingunum hjá tí ideologiska vonginum av uppboðssølu herliðnum aftur frammi, sum ikki einaferð, og brúkti seg pástáiliga í sovorðnan mun at tað bleiv nakað nógv av tí góða til at leggja stórvegis tíð og orku í har og tá. Ikki tess minni hekk ein undarliga skeiklað kensla eftir í luftini tá støvrokið einaferð hevði lagt seg: var hesin skúlaði nú vorðin umvendur og knappliga umformaður til heilhjartaðan verja fyri smáfyritøkur og teirra livikor?

Hómast huldir hógvar?

Havtaska í garni.
MARIA OLSEN PHOTO

Lítið hoyrist um hvussu ætlanin er at tryggja samfelagnum meira inntøkur frá fiskivinnuni, og enn minni hvussu fleiri luttakarar skulu leita sær veg inn í ótryggleikan — einki at siga til at summi eru við at síggja trøll á alljósum degi.

Hvussu skal ein nýskipað fiskivinna lokka fleiri at taka lut í henni og eisini geva meira inntøkur til landskassan? Hetta tykist teljast millum aðalmálini í ætlaðum fiskivinnupolitikki fyri Føroyar, í einari tíð sum tykist merkt av lemjandi óvissum allastaðni.

Higartil hevur einki greitt boð verið at sæð alment uppá hvussu ein miðsavnað uppboðssøla av fiskirættindum skal kunna geva betri samfelagsbúskaparligan vinning samanborið við eina trygga loyvisskipan við hóskandi avgjøldum og skattum. Heldur einki boð hoyrist um hvat fyri fiskivinnutjóð ið her er hugsað sum fyrimynd, ei heldur hvussu ætlanin er at fáa fleiri leikarar at luttaka í fiskivinnuni.

Alt meðan tann sokallaði nýskipanarbólkurin skjótt skal leggja fram sína frágreiðing til Høgna Hoydal fiskimálaráðharra, tykist ein skralltóm illusión at liva í besta bløðrublóma, liggjandi til grund fyri vanvittigum tosi um stórar vinnupolitiskar avgerðir — at gott fiskarí og rakstraravlop er ein sjálvfylgja, um bara rættindi eru til staðar.

Eg meini tað...

Brexit og føroyingar

Tær turbulentu tíðirnar hasa neyvan av í bræði, og Brexit er helst bara ein av mongum brotasjógvum á núverandi altjóða búskaparliga bygnað; men hvussu nógv skal skundast undir nýskipanar tilgongdina fyri okkara fiskivinnu?

“Jóansøkuaftan í ár gjørdist ein minniligur dagur,” skrivar Zakarias Wang í stuttari viðmerking til Brexit atkvøðuna, sum varð hildin tann 23. juni í Stóra Bretlandi, har meirilutin av fólkinum atkvøddi fyri at landið skal taka seg úr Europeiska Samveldinum.

Zakarias ger eina áhugaverda samanbering millum Brexit atkvøðuna og okkara søguliga 14. september: “Vit eru ikki ókunnug við fólkaatkvøður, tí vit høvdu jú eina í 1946. Eins og á henni skuldu bretar nú taka støðu til tvinnar kostir. Annar var at halda fram við ES-limaskapinum, hin var at fara burturúr. (...) Eins og hjá okkum í 1946 var luttøkan um 70%. Hjá okkum fingu teir báðir møguleikarnir 51 og 49% av atkvøðunum, hjá teimum fingu teir 52 og 48%. Eins og hjá okkum í 1946 kom úrslitið í grannalandi okkara sera illa við hjá teimum sum valdið høvdu í samfelagnum. Tað hevði ikki komið teimum til hugs at teir kundu tapa. (...) Men eins og í Føroyum í 1946 mistóku teir seg. Tá veljararnir komu til orðanna, var tala teirra greið: teir vildu ikki lata sær lynda at ganga útlendingum og samstarvsmonnum teirra til handa.”

“Talan er um ein politiskan jarðskjálvta,” leggur Zakarias afturat, og vísir síðan á nakað sum sjáldan hevur verið at hoyrt í tí almenna rúminum — at Heimastýrislógin hevur havt grundleggjandi týdning fyri Føroyar í mun til ES.

Kappast móti kópi á ójøvnum føti

Partrolarin Stelkur ger eitt gott hál, eini 30 tons av upsa.
MARIA OLSEN PHOTO

Eitt er at regulera, eitt annað at skræða — hvussu ber tað til at summir bureaukratar halda seg kunna stýra fiskastovnum eina og aleina við at avmarka fiskiveiði og samstundis síggja burtur frá øllum øðrum viðkomandi faktorum?

Tá ið vit tosa um fiskastovnar sum avmarkað tilfeingi, liggur ofta ein niðurstøða innbygd, tó ikki altíð so væl undirbygd: at her skulu vit neyvan rokna við at tilfeingið er varandi. Hvør skal siga, um nakar ivi er um hvussu væl fyri ein fiskastovnur er so má ivin koma fiskastovninum til góðar, tí tað er betri at binda um heilan fingur enn at lata fiskivinnuna tjena pengar her og nú.

Men hvat um avmarkandi tiltøk móti fiskiveiði í onkrum førum í roynd og veru skaða vinnuna og harvið samfelagsbúskapin, uttan at bøta nakað í fiskastovninum — hvat er tá argumentið fyri at innføra fleiri avmarkingar, annað enn at rættvísgera áhaldandi kannustoyparí og beingnagarí í tí politisk-regulativu skipanini? Spurningurin er nevniliga hvussu óvissur skulu tulkast, til fyrimuns fyri hvønn.

Sjálvandi er fiskur eitt avmarkað tilfeingi — men hvussu nógv eyka skal tilfeingið avmarkast, serliga tá havt verður í huga at talan er um eitt tilfeingi sum endurnýggjar seg á hvørjum ári, um ikki umstøðurnar í havumhvørvinum broytast avgerandi til tað verra.

Sum heild man lítil ivi vera um at føroysk fiskivinna í øllum førum verður regulerað og avmarkað í nóg stóran, um ikki ov stóran, mun. Vit eiga undir verandi umstøðum at kunna ganga út frá, í allari rímiligheit, at okkara fiskatilfeingi er varandi.


Taka og geva

Og tilfeingisrentan — ber tað til at áseta eitt virði á henni uttan at ásetingin er merkt av hvørs áhugamál verða vard og framd í samanhanginum? Ella er tað eitt endamál í sjálvum sær at øll tilfeingisrentan skal súgvast úr vinnuni yvir í ta politisku skipanina?

Ein blanding ið vil nakað

Gera klárt at landa uppsjóvarfisk til ídnað.
MARIA OLSEN PHOTO

Tað nógva av tí sum sjóðar kring fiskivinnustýring og ætlaðar nýskipanir har, snýr seg kanska mest um orð og makt — hóast tað skal eitast at snúgva seg um alt frá raðfesting av stovnsrøkt til rættvíst býti av ríkidømi (give me a break).

Tað kann vera bæði frustrerandi og stuttligt hvørt um annað, alt eftir hvussu lagið er kanska, at uppliva okkara tíðindamiðlar í ymiskum høpi. Tað almenna Kringvarpið hevur yvir eina tíð havt koyrandi eitt fyri mong fangandi — um enn í tí stóra rættiliga ósamanhangandi — tema um fiskivinnuna í dramatiseraðum formati, fyri ikki at siga krimiseriu stíli. Hetta er bygt upp við illa goymdum ideologiskum støði í nøkrum úttalilsum frá ávísum búskaparfrøðingum sum í fleiri ár vórðu trummað út bæði hendan og handan vegin, har Miðlahúsið í Vágsbotni ikki hevur spart upp á blekkið fyri at stuðla upp undir somu frásøgn. Nú alt hetta bryggið hevur fingið góða tíð til at gera — og væl man vera drukkið av løginum — er tíðin helst komin til at heysta politiskar fruktir av tí fræi sum so íðuliga varð sátt í jørðildi Føroya fólks.

Og tað er ein blanding av Guds náði. Her er tað eydnast at mixa tjóðskaparligan yl við reyðgrøna kravmentan av Flatlondum, aftur við javnrættinda idealismu fyri vinnulívsfólk, og ikki at forgloyma eina salta portión av deiliga óskilligari búskaparligari teori sum eisini er tveitt inn. Sostatt er eftir øllum at døma latið upp fyri fullum álopi á høvuðsvinnuna úr øllum hugsandi ættum. Soleiðis ber til at umdefinera eina fiskiklógv til: ein kraddara; fiskireiðarar sum hava staðið seg væl í nøkur ár til: oligarkar; sjálvdestruktiva innanhýsis kapping um fiskiloyvir til: vanligar marknaðartreytir; skuld hjá landskassanum til: ovurstór ogn hjá fýra reiðaríum. George Orwell hevði eitt orð fyri tílíkum: newspeak.

Tað tykist ikki at koma mikrofonhaldarum og referentum á nevndu miðlum til hugs at taka atlit til, enn minni seta kritiskar spurningar til, hvønn leiklut ella hvørji búskaparlig áhugamál politikararnir kunnu hava í samanhanginum, í kraft av júst sínum politisku størvum. Har verður líkasum bara gingið út frá tí formella, nevniliga at politikararnir “umboða fólkið” via Løgtingið. Har steðgar tráðurin, hóast tað er púra greitt at politikararnir eisini eru vanlig fólk og tí eisini umboða egin áhugamál — teir hava priviligeraða atgongd til ein stóran landskassa sum teir, næstan per definitón eftirhondini, javnan vilja pumpa pengar í (taka frá summum) og úr (geva summum).

Eitt er at sprella við skriviborðið

Surimi við salati.
SHUTTERSTOCK

At seta fokus á marknaðin er at seta keyparan, ikki seljaran, í miðdepilin — men at selja fiskirættindi til hægstbjóðandi er at bakka í virðisketuni og í praksis at stegða íløgum í framkomin veiðitól, vørudygd og marknaðarføring.

Talan er verri enn so altíð um óumtvistilig fakta tá vit hoyra ymiskar frøðingar úttala seg sum yrkisfólk. Meðan summi vilja presentera sína vitan og sínar metingar sum umboðandi mestsum absoluttar sannleikar, ljóða onnur meira opin fyri ymiskum sjónarmiðum. Men uttan mun til hví og hvør og hvussu, so er neyðugt fyri okkum onnur at skilja at tað sum verður borið fram av t.d. búskaparfrøðingum, er altíð so ella so merkt av subjektivum metingum og eigur tískil, hvørki meir ella minni, at síggjast sum ein av fleiri møguligum útleggingum av einum samlaðum problematikki.

Í fiskivinnuhøpi hava serliga tveir-tríggir búskaparfrøðingar íðuliga mælt til at innføra meira av sokallaðum marknaðartreytum í sambandi við fiskirættindi, og hava fingið fleiri politikarar at taka undir við tankanum. Gjøgnum áhaldandi exponering umvegis tíðindamiðlar yvir fleiri ár er eitt trøllvaksið politiskt rák íkomið kring hendan boðskap — og ei undur í: fólk hava fingið at vita at tey helst eiga í rúgvuvís av pengum til góðar frá teimum reiðaríum sum hava havt avlop tey seinnu árini.

Soleiðis er, kanska av óvart, vorðið borðreitt við einum cocktaili av falskheit, har sterkar kenslur eru blandaðar upp í ein løg sum leingi hevur gingið fyri at vera natúrvísindaligur sannleiki.


Lumpin svartkjaftur

Við øllum hesum í baksýni setti Føroya Landsstýri herfyri ein arbeiðsbólk at gera tilmæli viðvíkjandi nýskipan av okkara fiskivinnu.

‘Nýskipan’ er eitt snøgt orð ið ber boð um endurnýggjan og ætlanir um væl skipað viðurskifti. Tað ljóðar ikki sum kollvelting, og væntandi er talan heldur ikki um nakra roynd at kollrenna tað sum hóast alt virkar væl í føroyskari vinnu.

Nú skilst at arbeitt verður á Tvøroyri við at fara undir nýggja framleiðslu av surimi, ein rættiliga krevjandi virðisøking úr svartkjafti sum ætlandi skal koma í gongd í desember í ár.

Tá gandur ikki longur ber til

Eitt diagram og annað...
COLUMBIA UNIVERSITY

‘Fíggjarlig verkfrøði’ er sum búskaparligt latín komin hartil ið vegurin endar, nú fíggjarkreppa aftur hóttir stórar partar av heiminum; vónandi síggja føroyingar fyrimunin í at hava eina høvuðsvinnu sum kann standa seg í illveðri.

Í tí almenna kjakinum um fisk og føroyska framtíð hava hugtøk sum “marknaðarbúskapur” tey seinnu árini fingið ein merkiliga mantriskan dám. Alt gott um marknaðarbúskap sum so, men tað vísir seg at vera rættiliga flótandi hvat fólk leggja í hetta orð. Dagsins politiseraða merking av tí — hvør hon enn er — tykist uppstaðin í kjalarvørinum av tí kommunistiska kollapsinum í endanum á 1980unum og tí støðu summi vinstra-intellektuell sóu seg í tey fylgjandi árini og áratíggjuni. Ein mistur marxistiskur identitetur mátti umformast til okkurt annað, og í so máta mundi tað vera funnin fressur at yvirhála tey konservativu á høgru síðu. So mikið var longu hent í USA, har tann trotskyistiski leggurin av marx-leninismuni so við og við hevði skift ham og var lopin um bukk, yvir í sokallaða neokonservatismu. Her heima hava vit eisini sæð onkrar fyrrverandi OFMLarar knappliga leikandi í um “marknaðarbúskap” sum var talan um hugmyndafrøðiligt halgineyt, við rákapitalistiskum dogmum virkandi sum sjálvsagdir sannleikar til eitt og hvørt høvi.

Hjá nøkrum hendi alt hetta uttan iva av reinum hjarta; hjá øðrum var talan møguliga um minni heiðurlig motiv, har inngrógvin illvild móti vinnulívinum mundi fylgja við sum arvagóðs frá maoistiskum døgum. Ofta manglar intellektuell kensla fyri lívsins margfaldu blanding av menniskjansligum tørvum og atlitum, tað veri seg yvirlivilsi ella profittur í vinnuhøpi, samfelagssinni ella solidaritetur, og hvat sum helst har ímillum.

Eitt lop úr vinstru veit yvir í høgru hevur sjálvandi eina meir ella minni logiska frágreiðing. Betongharðar hugsjónir, um enn klæddar í retoriskt stás, trívast ofta í einum heimi sum er akademiskt væl pussaður og pyntaður: smáborgarlig atlit til praktiskar avleiðingar av drastiskum tiltøkum hvørva sum døgg fyri sól í tí innbløðraðu verðini. Har gerst ístaðin alt so passaliga einfalt við ideologiskum asfalti trumlað yvir hvønn teoretiskan teig. Uttan mun til um tað væl polstraða skriviborðsflogvitið situr úti á Pinochet Light ella á Pol Pot Soft — har skera tey yvir kamb, barbera nuansur burt, og hølva óviðkomandi fjas av. Alt fyri ta perfektu ástøðina, og politiskt korrekt.

Kanska dugir nevndin at valsa

Saltfiskaarbeiði á Vaðhorni, á Strondum.
MARIA OLSEN PHOTO

Valla hevði fiskimálaráðharrin sett sín arbeiðsbólk at fyrireika nýskipanir fyri føroyskan fiskivinnupolitikk, fyrrenn bólkurin — helst av óvart — traðkaði í ta publicitets dyllu hann annars vildi stýra uttanum; vónandi hendi eingin skaði.

Búskaparfrøði ella ei, fyri ella ímóti uppboðssølu av veiðirættindum — tað er óheppið fyri eina nevnd sum skal fyrireika nýggja lóggávu um rættiliga kontroversiell viðurskifti, at leiðandi limir alment signalera læstar positiónir longu frá fyrsta degi. Hvat skal tað føra til, annað enn at lata upp fyri óneyðugari skeiklan av dygd í fundarvirksemi og øðrum nevndararbeiði, og harvið potentielt leiða til skeivar avgerðir?

Hetta er so ein arbeiðsbólkur sum má sigast at hava stórt trýst á sær í nógvar mátar — spjaðing og spenningar kring júst spurningar sum uppboðssølu av veiðirættindum og útlendska luttøku í fiskivinnuni hava leingi verið vaksandi. Um tað er nakað ein slíkur bólkur hevur tørv á so er tað góðar fyritreytir frá byrjan og arbeiðsfriður; avbjóðingarnar munu vera nóg stórar sum er.

Tí var tað ikki so hugaligt at síggja tann nýklakta formannin lata seg næstan heilt úr fyri opnum skermi, bara fyri at gera einum verti í KvF til lags og kanska markera egnar politiskar meiningar, um enn kamoufleraðar sum “búskaparfrøði” — formaðurin kundi eftir øllum at døma ikki lata vera við at siga at hann skilti sín arbeiðssetning soleiðis at uppboðssøla av veiðirættindum var ein sjálvfylgja. Her skuldi KvF givið eitt sindur av mótspæli, og tað eydnaðist eisini óbeinleiðis, umvegis videosamband við ein politikara sum fegin vil síggja seld fiskirættindi finna vegin aftur til Vestmanna.