Alt upp í ein spíss: Kreppa knappliga sannlík

Linjur ganga glóðheitar í hesum døgum.
SHUTTERSTOCK

Málið um nýskipan av fiskivinnuni er komið upp í kók á tí politisku kabússuni, og ivin um framtíðar vinnukarmar er nú exploderaður heilt — við hóttan um at eingi fiskirættindi verða útskrivað, um ikki ein semja fæst í ár um nýggja lóg.

Sjáldan munu so nógvir føroyingar hava sæð eitt so stórt mál við so stórum skundi drigið út so leingi. Men ikki nóg mikið við tí — vit skulu eisini leggjast inn sum ósjálvbodnir áskoðarar til ein vinnupolitiskan sjónleik sum nú hevur sett ta samlaðu fiskivinnuna undir hamaran gjøgnum eitt ultimatum frá sjálvum fiskimálaráðharranum: kemur eingin politisk semja áðrenn 1. januar 2018 um nýggja lóggávu fyri fiskivinnuna, so verða eingi veiðirættindi útskrivað, og so hevur eingin í Føroyum loyvi at reka vinnuligan fiskiskap.

Sjónleikurin, ella cirkusið, byrjaði í 2007 við at Løgtingið so glaðbeint sum einmælt samtykti at siga øll føroysk fiskirættindi upp til 1. januar 2018. Jú, stemningurin var so heitur fyri at okkurt mátti gerast, og tað beinan vegin, fyri at steðga “spekulatión” sum loyvdi einstøkum at tjena stórar pengar upp á nakað ið sama høga ting hevur alment designerað sum “ogn Føroya fólks”.

Niðurteljingin varð harvið sjósett, og eingin tóktist ivast í at politikararnir fóru at megna at loysa, í tíð innan tíggju ár, ta uppgávu sum harvið lá fyri framman: at orða og samtykkja eina nýggja lóg um vinnuligan fiskiskap við breiðum parlamentariskum grundarlag.

Kanska nóg listinlærdir

Reimin um lendarnar á politikarunum vísti seg tó at vera so sum so. At teir ídag — allir flokkar sum ein — standa við buksunum niðri, er einki stuttligt fyri okkum sum ófrívilliga blivu vitni til hendan óskilliga línudans.

Tí má nýskipanin útsetast í fimm ár

Bakur og Stelkur á upsaveiði.
MARIA OLSEN PHOTO

“Tíðin er gingin undan,” staðfestir fiskimálaráðharrin, og alt bendir á at hann hevur rætt — tað er neyvan gjørligt nú at fáa eina veruliga nýskipan av fiskivinnuni samtykta í tíð áðrenn klokkan slær 2018; ymiskt kann tó gerast.

“Sjálvandi skal ein nýggj fiskivinnuskipan, sum vit hava møguleika fyri at gera nú… hon skal eisini taka sterkt atlit til verandi aktørar. Tað verður eisini gjørt; so tað hevur ongantíð verið sagt frá mínaru síðu, ella frá Aksel [Johannesen] ella Poul [Michelsen], at tað er nakað við at frá 1. januar 2018 so stendur nakar á berum. Tað kemur ikki upp á tal. Tað hevur ongantíð verið ætlanin.”

Soleiðis royndi Høgni Hoydal, fiskimálaráðharri og formaður í Tjóðveldi, at sissa ekkafullar røddir sum hoyrdust millum áhoyrararnar á ‘Fiskivinnupolitiskum Toppfundi’ undir Torradøgum í Klaksvík fyrr í vikuni.

Men trupulleikin er, sum eisini kom fram týðiliga undir tiltakinum, at nú ber illa til at fáa tíðina at røkka til at nøkur nýskipan av fiskivinnuni kann orðast og samtykkjast í nøkulunda tíð áðrenn 1. januar 2018, tá øll verandi fiskirættindi fara úr gildi sambært lóg.

Har er tó ein útvegur í lógini, í og við at hon heimilar at verandi loyvir verða longd í fimm ár. So tað liggur í kortunum at tað kann vera óklókt at stressa og streingja á nú fyri at kroysta eina nýskipan ígjøgnum uttan ta nógv umtalaðu breiðu politisku semjuna, har tað enntá tykist ivasamt um parlamentariskur meiriluti yvirhøvur fæst fyri tí. Hetta bleiv ikki beinleiðis viðgingið men tó óbeinleiðis, tá fiskimálaráðharrin viðmerkti undir tí almenna fundinum í Klaksvík at “tíðin er gingin undan.”

Í slíkum sprutti kunnu orð merkja hvat sum helst

Partrolari.
MARIA OLSEN PHOTO

Eitt er politiskt at skrúva upp fyri føgrum orðingum um “javnbjóðis” atgongd fyri øll og “marknaðargrundaða” skipan fyri fiskirættindi og ta veiði sum kemur upp á land — annað er at greiða frá hvat hetta skal innibera í praksis.

Í øllum sprellinum um nýskipan av fiskivinnuni eru nakrir stórir tankatoskar slopnir at vinna flótandi fótafesti millum politikarar, viðmerkjarar og tíðindafólk. Talan er næstan um orwellisk orð sum hava rullað íðuliga á landjørðini við umboðum úr serliga embætisstættini vaggandi sum undir ávirkan av rúsi frá útlitum fyri størri innslúsing av ymiskum fæ, og makt og prestigu afturvið, til umsiting og alt tað ið har til hoyrir. Lítið at siga til at ivrin eftir at raka rættar tónar og endurtaka gandaramsur ið kunnu fáa okkurt fram ið slær politiskt bingo er stór — og kanska torfør at temja.

Men nú ið teir retorisku glúparnir skulu møta tí lógarligu vatnskorpuni, spruttar illa.

“Nýggir aktørar” skulu sleppa framat, ljóðar tað, eisini í upplegginum frá Nýskipanarnevndini herfyri — tað var jú partur av teirra arbeiðssetningi. Hinvegin, um nú manglandi møguleikar fyri nýggjar aktørar er ein so álvarsligur trupulleiki at øll verandi vinna mestsum má tveitast út í andaleyp fyri at gera nakað við hann, so kennist tað rættiliga løgið at vit ikki síggja meira detaljur í tí almenna rúminum um spurningin.

So júst hvar er tað ið skógvurin klemmar mest? Er tað einstakir partar í vinnuni sum eru misnøgdir um at ikki kunna fáa fatur á ynskiligum rættindum við at uppfylla nakrar hissini treytir og kontakta vinir og kenningar í tí politisku skipanini? Er tað onkur sum harmast um at hava selt sítt í skeivari løtu og nú angrar og vil hava tað aftur, og sær ein møguleika í at fáa politikarar til at broyta spælireglurnar uttan atlit til verandi aktørar, sum hava goldið dýrt og brúkt langa tíð um at byggja sítt upp? Ella er tað okkurt heilt annað sum ger seg galdandi — tað er jú ómøguligt at vita so leingi einki undirlag fyriliggur alment sum vísir greitt hví og hvussu vit hava ein trupulleika her.

Og gloym ikki listarkvotur og súrevnisgjald

Eitt gylt egg og annað.
SHUTTERSTOCK

Nýskipanarnevndin hjá Fiskimálaráðnum mælti frá at brúka orðingina ‘ogn Føroya fólks’ sum part av komandi lóggávu um fiskivinnuna — ei undur í, so leingi vit ikki hava gjørt okkum nærri tankar um viðurskiftini kring luft og list.

Aftan á allan tann hurlivasa um hugtøk sum í fleiri Harrans ár hevur ørkymlað føroyskt orðaskifti um fiskivinnustýring, og sum nú kann hava nátt sítt hæddarpunkt, kom so álitið frá Nýskipanarnevndini og stoytti eina stóra spann av køldum vatni á hesa annars glóðheitu plátu.

Í álitinum, sum nevndin legði fram alment í oktober í farna ári, verður í kapitli um “Ogn Føroya fólks” staðfest fylgjandi: “Eitt av høvuðsmálunum við nýskipanini er sambært arbeiðssetninginum at tryggja: ‘at livandi tilfeingið í føroyskum sjógvi og tey rættindir Føroyar eiga í altjóða sjógvi og hava samrátt seg til við onnur lond, eru ogn Føroya fólks og eru varandi grundarlag undir føroyska búskapinum og vælferðini hjá tjóðini.’”

Men síðani verður lagt afturat: “Livandi tilfeingið í føroyskum sjógvi og tey rættindir Føroyar eiga í altjóða sjógvi og hava samrátt seg til við onnur lond, hava eitt virði fyri føroyska samfelagið. Nevndin metir at lóggávan eigur beinleiðis at áseta hvussu hetta virðið skal koma føroyska búskapinum og vælferðini hjá tjóðini til góðar. Hetta eigur at verða skipað við beinleiðis regulerandi ásetingum í lóggávuni og ikki við orðingum um ogn Føroya fólks, sum ikki í sjálvum sær staðfesta nakra rættarstøðu ella skyldur sambært lóggávuni. Nevndin mælir til at orðingin um ogn Føroya fólks verður tikin úr lógartekstinum, og at endamálið við umsitingini av livandi tilfeinginum heldur verður tikið upp og neyvari lýst í viðmerkingunum til lógina. Í staðin mælir nevndin til at regulerandi ásetingar verða settar í lóggávuna, har ítøkilig støða verður tikin til hvussu rætturin at gagnnýta tilfeingið verður skipaður, og hvussu virðið kemur samfelagnum til góðar. Nevndin mælir til at gildistíðin á brúksrættindunum verður ásett í nýggju fiskivinnulóggávuni.”

Alskyns góðbitar

Ger so væl. Nevndin fer ikki út í nakra sjóforkláring um hví hon metir at júst ein orðing sum ‘ogn Føroya fólks’ er óheppin í hesum høpi. Tann frágreiðing hon gevur er uttan iva nøktandi í samanhanginum.

Men set fyri at vit fingu ein veldigan uppgang innan málningalist sum vinnu, í sovorðnan mun at listarfólk og galleristar og onnur tóku at ríka seg upp og fingu so nógv virksemi at tey máttu seta fleiri og fleiri fólk í starv at gera alt møguligt herundir at mála listarverk.